Pored ostatka materijalne kulutre posebno je zanimljiv jedan spomenik iz XIII veka koji je postao u samom Svrljigu, a i nađen je nedaleko od njega.
Misli se da ga je pisao čatac Konstantin.
Istočno od grada, na dva i po sata hoda, u selu Izvoru 1866. godine porušena je stara crkvica da bi se sagradila nova. Kad su stvari iz stare crkve iznošene, nađeno je u vladičinom stolu nekoliko listova od starog jevanđelja pisanog na koži. Okružni načelnik Naumović naredio je, sluteći svakako neku vrednost nađenim spisima, da se listovi sačuvaju dok ne bi prošao ko od ljudi koji te starine poznaju i znaju ih čitati. Tadašnji sveštenik Filip u selu Izvoru, sačuvao je po naređenju načelnika spise i kada je naš poznati književnik i istoričar M. Đ. Milićević ubrzo zatim tuda prolazio, ti listovi vode poreklo od tri različita prepisa jevanđelja. Ukupno je sačuvano 10 listova od sva tri rukopisa. Na krajnjem listu se nalazi značajan zapis po kome se može izvan svake sumnje utvrditi da je bar jedno od ova tri jevanđelja prepisano je 1279. godine proti Đorđu, u tada opustelom gradu Svrljigu. Osim toga, ovaj zapis nas upućuje na mnoge ličnosti što nam daje mogućnost istoriske rekonstrukcije. Rukopis je važan i zbog toga što se po njemu mogu raspoznavati rukopisi koji bi mu bili savremeni i to na osnovu utvrđenih paleografskih normi, a u slučaju da nisu datirani.
Ona ista ruka, koja je pisala onaj zapis na zadnjem listu, prepisala je četiri lista vaskrsnih jevanđela koja su ostala sačuvana. Drugih pak šest listova prepisivala je sasvim druga ruka.
Na prvom odlomku ovog interesantnog Svrljiškog jevanđelja nalazi se prepis jevanđelja po Mateju, od kojeg su izgubljeni prvi i poslednji list, sačuvani 2, 3, 4, 5, 6 i 7.
Drugi odlomak sastoji se samo od dva lista na kojima je napisano jevanđelje po Jovanu i to glava IV na provom, a glava X na drugom listu. Ovaj odlomak je pisan krupnijim i ne tako lepim i pravilnim slovima kao prvi. Svaka strana ovog odlomka ima po 22 reda. Posebnog je karaktera zbog otsustva sviju nosnih samoglasnika, a i zbog toga što je zadržana staroslovenska recenzija kod drugih slova.
Na trećem odlomku, od kojeg su sačuvana samo dva lista, napisan je kraj jevanđelja po Jovanu, i to glava XX i XXI, u 24 do 26 redova na strani.
Po svemu se daje zaključak da su odlomci jevanđelja prepisivani sa najstarijih rukopisa pisanih glagoljicom i pri prepisivanju po srpskom načinu pravopisa doterivani. Upravo, išlo se na to da se staroslovenski tekst učini pristupačnijim i razumljivijm za Srbe.
Važnost Svrljiškog jevanđelja sastoji se u tome što u njegovom postojanju imamo dokaze razvitka srpske književnosti u 12. i 13. veku. Svrljiški odlomci jevanđelja zanimljivi su za ispitavača staroslovenskog jezika i njegove književnosti, a naročito za one koji istražuju razliku starog slovenskog prevoda Svetog pisma.
(Iz knjige ”Svrljig i okolina)
____________________________________
U gradu Svrljigu (istočna Srbija) 1279. godine urađen je prepis jevanđelja, od kojeg su sačuvani ostaci u obliku 11 pergamentskih listova. Listovi su pronađeni 1866. godine u crkvenim prostorijama u selu Izvoru (kod Svrljiga). Čuvaju se u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, u Beogradu. O Odlomcima, s analizom njegovih jezičkih i grafijskih osobina pisali su: M. Đ. Milićević, J. Šafarik, St. Novaković, G. A. Voskresenski, Lj. Stojanović, G. A. Iljinski i drugi.
Odlomci predstavljaju značajan dokument kulturne (crkvene) istorije. Pisani su srpskom redakcijom staroslovenskog jezika. Datirani su (1279) i lokalizovani beleškom jednog od prepisivača Vojsila Gramatika (na 11. listu sačuvanih prepisa), što ih za nauku, s obzirom na starinu, čini još korisnijima.
Etno-kulturološka radionica Svrljig, ponajviše zaslugom svoga osnivača i rukovodioca, prof. dr Sretena Petrovića, objavila je Svrljiške odlomke jevanđelja (Svrljig – Niš 1994).
Reprezentativno izdanje Odlomaka donosi uvodnu belešku urednika (S. Petrovića) i obimnu studiju priređivača mr Nikole Rodića, koji je pored istorijata, opisa grafijskih i analize jezičkih osobina Odlomaka dao i njihov prepis (novo čitanje). Taj, raščitani tekst daje se paralelno sa fototipijima svakog lista.
Ovako priređeno izdanje donosi i ranije prepise i napise o njima (M. Đ. Milićević, dr J. Šafarik, Iljinski), kao i izvod iz recenzije akad. M. Pešikana.
Ovde donosimo tekst Svrljiških odlomaka jevanđelja, u čitanju mr Nikole Rodića, kako bismo ih učinili dostupnim i drugim naučnim radnicima, radi eventualnog daljeg proučavanja.
(Ed.)
(Tekst preuzet sa sajta http://facta.junis.ni.ac.rs/)
