Praznik Svetog Save, osnivača autokefalne Srpske crkve i njenog prvog arhiepiskopa, koji je svojim zaslugama uveden u red najpoštovanijih svetitelja, biće obeležen danas u pravoslavnim hramovima i obrazovnim ustanovama u Srbiji.
Na ovaj praznik Srpska pravoslavna crkva daje pomen svetitelju Rastku Nemanjiću, najmlađem sinu srpskog župana Stefana Nemanje.
Sveti Sava je preminuo u bugarskoj prestonici Trnovu 25. januara 1236. godine, na povratku iz hodočašća u Jerusalim, posle diplomatske misije za prijateljsku bugarsku arhiepiskopiju, koja je njegovom zaslugom dobila samostalnost.
Prema zapisima tog vremena, glas o smrti svetitelja stigao je u Srbiju 27. januara, pa se SPC na taj dan seća svog prvog arhiepiskopa, u čiju se slavu služe liturgije u svim hramovima u zemlji i rasejanju.
U Srbiji je Sveti Sava školska slava i gotovo da nema škole i obrazovne ustanove koja ne obeležava praznik svog zaštitnika, velikog diplomate i državnika, čije se vreme u srednjovekovnoj istoriji smatra zlatnim vekom srpskog preporoda.
Prva proslava Svetog Save kao školskog patrona održana je 1812. u Zemunu, odakle se brzo proširila u sve srpske zemlje, a himnu Svetom Savi prvi put je u Segedinu 1839. izveo lokalni crkveni hor. Savindan je za školsku slavu proglašen u januaru 1840. godine, u tadašnjoj Kneževini Srbiji.
Rastko Nemanjić je je veoma mlad, oko 1192. godine, otišao na Svetu Goru, monaški postrig primio je u manastiru Vatoped, a odatle je, kao monah Sava, započeo put duhovnog uzdizanja srpske države i razgovore sa carevima, patrijarsima i najvećim duhovnicima i filozofima tog vremena.
Iako rukopoložen za arhimandrita, Sava je i dalje brinuo o srpskoj državi, vodeći skladnu spoljnu politiku velikog diplomate i dobrog poznavaoca prilika na Balkanu i u Mediteranu.
U najveća dela svetog Save ubraja se osnivanje manastira Hilandar na Svetoj Gori, koji je pod njegovom duhovnom zaštitom postao najveća srpska carska lavra i stožer svih obrazovnih delatnosti i duhovnog usmeravanja srednjovekovne srpske države. Sava je Hilandar podigao sa svojim ocem Svetim Simeonom, a dozvolu za osnivanje dobio je od vizantijskog cara Aleksija III Anđela.
Gradnja manastira je počela 1198. godine, a nešto kasnije, u Carigradu, Rastko Nemanjić je dobio i carsku povelju o srpskom Hilandaru, kojom je srpski manastir dobio samostalnost i položaj carske lavre.
Monah Sava dobio je carsko žezlo da upravlja Hilandarom, odakle je sa ocem Simeonom upravljao državom i srpskim prestolom. U Hilandaru je rođena ideja o samostalnoj srpskoj crkvi i slobodnoj srpskoj državi koje su, kako beleže istoričari tog vremena, stavljene pod zaštitu Svete Gore i njene vladarke Bogorodice.
Kao vešt diplomata Sava Nemanjić je uverio cara Teodora Prvog Laskarisa i ondašnjeg vaseljenskog patrijarha Manojla Saratena da je samostalnost srpske crkve u interesu pravoslavnog misionarstva.
Autokefalnost srpske crkve proglašena je u Nikeji 1219. godine, a iste godine, na praznik Uspenja Presvete Bogorodice, arhimandrit Sava je hirotonisan za prvog srpskog arhiepiskopa. Njegovom zaslugom ozvaničena je samostalnost srpske crkve, objedinjene su srpske eparhije koje su u 12. veku pripadale Ohridskoj arhiepiskopiji, a pored episkopija u Rasu, Lipljanu i Prizrenu, osnovano je još osam novih episkopija, čiji su centri bili po srpskim manastirima.
Centar nove Srpske arhiepiskopije postao je manastir Žiča. Uspostavivši svetački kult svog oca Nemanje, kome je posvetio književni rad (Životopis Svetog Simeona), Sava je uspeo da izmiri svoju zavađenu braću i spreči sukobe u Srbiji.
Svetitelj Sava smatra se utemeljivačem crkvenoslovenskog jezika, kojim je pisao prve zakone – Karejski, Hilandarski i Studenički tipik.
Od posebnog značaja je Krmčija Svetog Save – prvi kodeks srpske crkve i jedan od najznačajnijih pravnih spisa tog vremena kojim je kodifikovana državna i crkvena vlast objedinjena u jednu harmoničnu celinu. Prevodio je i sakupljao srednjovekovne medicinske spise od kojih je nastao ” Hilandarski medicinski kodeks”. Godine 1198. osnovao je u manastiru Hilandar prvu bolnicu, po ugledu na carigradske, što se smatra početkom srpske naučne medicine.
blic.rs
